Symboolpolitiek voor gevorderden

Het moest er vroeg of laat van komen. Nadat kwaliteitskrant “De Morgen” medio september besliste om de term “allochtoon” niet langer te hanteren, zorgt nu ook het Gentse stadsbestuur voor een taalkundige zuivering. Volgens de Gentse schepen voor Gelijke Kansen Resul Tapmaz(sp.a) zou “allochtoon” immers stigmatiserend en kwetsend inwerken. Los van het feit dat deze beslissing er ironisch genoeg voor zorgt dat het woord in kwestie op één dag al vaker werd gebruikt dan in een reguliere, volledige maand, heb ik toch enkele bedenkingen. Al beloof ik als toegeving om plechtig te zwijgen over het feit dat zij die het willen afvoeren, het tot voor kort zelf veelvuldig hanteerden in hun dagdagelijkse retoriek of politieke propaganda. 

In eerste instantie kan ik niet anders dan constateren dat het afvoeren van een term geen enkele impact heeft als er fundamenteel niks verandert aan het denken van de doorsnee burger. Met andere woorden zal er vanuit de gemeenschap niet anders aangekeken worden tegen de dingen als er een cordon wordt geplaatst rond een bepaald gegeven. Net zoals het marginaliseren van bepaalde politieke partijen er niet voor heeft gezorgd dat deze minder succes boekten bij stembusslagen. Wel integendeel, de aard van het beestje kennende, lijkt een contraproductief effect zich nog eerder aan te dienen. Wat we niet mogen, doen we liever. Al is het maar voor het plezier van het strijden tegen de geldende consensus.

Laten we, los van de emotionele lading en de aan de term inherente connotatie, toch even kijken naar de betekenis van “allochtoon” (oeps, nu zeg ik het weer). Enig opzoekingswerk levert volgende relevante resultaten op: Een allochtoon is hij of zij die in het buitenland werd geboren, buitenlandse ouders heeft of simpelweg uit een ander land komt. Geef toe, een volstrekt neutraal begrip dus dat enkel maar duiding geeft zonder enige zweem van opinie, vooringenomenheid of brandmerking. Hoe komt een dergelijk woord dan aan een negatieve connotatie? Goede vraag en misschien is dit ook wel de essentie van het debat. Wat is de aanleiding of oorzaak? En niet zozeer, hoe verdoezelen we de aanleiding door het resultaat en het gevolg te verbloemen.

“Don’t ask who, ask why”. Het lijkt me noodzakelijk om naar evoluties, gebeurtenissen of zaken te speuren die ervoor hebben gezorgd dat een negatieve connotatie om het hoekje kon loeren en de deur heeft geopend voor “wij-zij-denken”. Misschien is het aangeboren, zeker juist. Onderscheid maken is een biologisch concept maar we weten wel beter dan dat. Er is met andere woorden meer aan de hand: de multiculturele samenleving is lang niet zo vanzelfsprekend als bepaalde politieke strekkingen ons lange tijd hebben ingelepeld. Voor diversiteit, die voor alle duidelijkheid noodzakelijk is en een betekenisvolle meerwaarde biedt, zijn wederzijdse en grote inspanningen nodig waarbij ruimte moet geschonken worden aan realisme, rationaliteit en kritische zin. Houdingen die de voorbije jaren en decennia helaas vaak afwezig bleven ten voordele van een utopisch droombeeld.

Tot slot probeer ik mij hoofdbrekend te verplaatsen in de geest van menig pleitbezorger van de aangevoerde maatregel maar het lukt mij niet om een logisch of consistent verband waar te nemen. Zou “allochtoon” werkelijk kwetsender en offensiever zijn dan alternatieven als Turkse Gentenaar of Marokkaanse Geraardsbergenaar? Ik meen van niet want een containerbegrip, hoe ongenuanceerd het helaas soms ook moge wezen, wijst niemand in het bijzonder aan, laat staan dat een bepaalde etnie of gemeenschap wordt geviseerd. Een adjectief hanteren dat wijst op afkomst of herkomst zorgt daarentegen voor een directe confrontatie en vingerwijzing. Neen, het was geen Canadees, Zweed of Spanjaard maar een Turk of Algerijn. Het adjectief slorpt ergo alle aandacht op, dat de persoon in Gent of Geraardsbergen woont wordt prompt bijkomstig. Bij “allochtoon” beschik je in mijn ogen tenminste nog over een notie van algemeenheid die ervoor zorgt dat voorzichtigheid altijd nog geboden is.

Glenn Bogaert
Gepubliceerd in "De Beiaard" van vrijdag 22 februari 2013